Straż Miejska jest samorządową, umundurowaną formacją utworzoną do ochrony porządku publicznego na terenie gminy. Zwierzchnikiem Straży jest Prezydent Miasta Krakowa. W zakresie fachowym nadzór nad Strażą sprawuje Komendant Główny Policji poprzez Komendanta Wojewódzkiego Policji.
Zadania, kompetencje oraz uprawnienia Straży Miejskiej określa ustawa o strażach gminnych oraz inne akty prawne regulujące działalność straży miejskich.
W trakcie realizacji ustawowych zadań Straż Miejska posługuje się przepisami prawa powszechnie obowiązującego.
Do zadań Straży jako formacji samorządowej należy również egzekwowanie przepisów prawa lokalnego, zawartych w uchwałach Rady Miasta Krakowa dotyczących spraw z zakresu porządku publicznego oraz czystości.
Struktura organizacyjna z uwzględnieniem zasad i trybu kierowania oraz zakresu zadań poszczególnych stanowisk i komórek organizacyjnych Straży Miejskiej Miasta Krakowa została szczegółowo określona w Uchwale NR LXXXVII/1130/09 Rady Miasta Krakowa z dnia 2 grudnia 2009 r. w sprawie nadania Regulaminu Straży Miejskiej Miasta Krakowa.
Statut Straży Miejskiej został określony Uchwałą Rady Miasta Krakowa w sprawie nadania Statutu Straży Miejskiej Miasta Krakowa.